Onze traditionele pensioenfondsen zijn collectief van aard, wat wil zeggen dat lief en leed met elkaar worden gedeeld. Jong en oud betalen dezelfde pensioenpremie en hebben dezelfde beleggingsportefeuille. In een tijd van individualisering lijkt dit collectieve model uit de mode. In aanloop naar de nationale pensioendialoog die staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken is gestart, klinkt ook in Nederland steeds meer de roep om meer individualisering van ons pensioenstelsel. 
In de Verenigde Staten is het pensioenstelsel al veel langer individueel van aard. Werknemers sparen daar veelal in een zogenaamd 401(k)-plan. Dat is een pensioenplan waarbij een werknemer zelf op een geblokkeerde beleggingsrekening zijn pensioenpremie stort en waarbij zijn storting voor een deel door de werkgever wordt aangevuld. De uiteindelijke hoogte van het pensioen is in dit systeem van defined contribution onzeker en hangt af van de beleggingsresultaten. Alleen de maandelijkse premie staat vast, vandaar de naam defined contribution.
Bij een dergelijk defined contribution systeem ligt het beleggingsrisico geheel bij de werknemer. Hier tegenover staat het defined benefit pensioenplan, waarbij de hoogte van het pensioen is toegezegd en het beleggingsrisico bij de werkgever ligt.
De Amerikaanse vereniging van beleggingsfondsen ICI heeft onderzoek gedaan naar het defined contribution model en concludeert dat deelnemers zeer tevreden zijn met de regeling. Ze waarderen in het bijzonder de eigen vrijheid en verantwoordelijkheid voor de beleggingsbeslissingen. Dat klinkt ideaal, of toch niet?
- Individuele verantwoordelijkheid vergroot de betrokkenheid en bewustzijn bij het eigen pensioen.
Dit is zondermeer een heel groot voordeel. Meer bewustzijn is - in welke soort regeling dan ook - zeer aan te bevelen. De invulling van het pensioen behoort tot één van die vier belangrijke beslissingen in ieders leven die vele honderd duizenden euro’s verschil kunnen maken. Andere keuzes in het leven die zoveel financiële impact hebben zijn de keuze voor een opleiding, een baan en de aanschaf van een woning. - Een grote meerderheid van de bevolking is amper in staat om de consequenties van de eigen pensioenkeuzes te overzien.
Een onderzoek van de wetenschappers Lusardi, Mitchell en Curto uit 2014 laat zien dat een grote meerderheid van de bevolking amper in staat is om de consequenties van de eigen keuzes te overzien. Het ontbreekt de meeste mensen eenvoudigweg aan rekenvaardigheden, beleggingskennis en zelfkennis om verstandige beslissingen te nemen. Met name ouderen en laag opgeleiden zijn bijzonder kwetsbaar. Voor deze mensen zijn collectieve pensioenfondsen zo slecht nog niet. - De mensen met wel voldoende beleggingskennis behalen gemiddeld 1,3 procent per jaar extra rendement.
Daarnaast is er een groep mensen die uitstekend in staat is om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen pensioen. In een ander onderzoek becijferen Clark, Lusardi en Mitchell dat beleggers met veel financiële kennis gemiddeld 1,3 procent extra rendement per jaar verdienen. Het pensioen van deze beleggers kan dan na een paar decennia zomaar 30 procent hoger zijn dan dat van beleggers met minder financiële kennis! - De beleggingsprestaties van pensioenfondsen zijn zeer goed.
De traditionele pensioenfondsen zijn vaak negatief in het nieuws omdat hun dekkingsgraden de laatste jaren onvoldoende waren. Toch waren de beleggingsresultaten zeer sterk te noemen. De problemen van de fondsen zaten niet zozeer in de beleggingen, maar vooral in de verplichtingen.
Uit berekeningen op basis van gegevens van De Nederlandsche Bank blijkt dat pensioenfondsen in de periode 2006-2012 een gemiddeld rendement behaalden van 5,85 procent. Om de verplichtingen bij te kunnen houden, was echter een rendement van 10,33 procent nodig. Maar als we kijken naar de markt in brede zin zien we dat er op Europese aandelen in die periode jaarlijks 1,09 procent verloren werd, dat wereldwijde aandelen slechts 0,25 procent per jaar behaalden en dat obligaties een rendement hadden van 4,69 procent. Met een mix van aandelen en obligaties zijn onze Nederlandse pensioenfondsen uitstekend in staat gebleken om breed gespreide indices te verslaan. Het is maar zeer de vraag of je dat als beleggend individu ook lukt.
Belangrijke les
Collectieve regelingen hebben veel goeds te bieden. Echter, deze regelingen zijn niet voor iedereen toegankelijk. Daarnaast willen steeds meer mensen meer invloed op hun eigen pensioenopbouw. Als we kijken naar de ervaringen die er in Amerika zijn opgedaan met individueel pensioensparen via de 401(K)-regelingen, dan is de belangrijkste les voor een doe-het-zelf pensioenbelegger dat het loont om te investeren in financiële kennis. De groep mensen die onvoldoende kennis heeft is erg groot, maar van deze groep zou zeker de helft in staat moeten zijn om zelf voor een eigen pensioen te beleggen indien ze de moeite zou nemen om zich erin te verdiepen. Wanneer je je beperkt tot eenvoudige en transparante producten is het goed haalbaar om verantwoord zelf voor een eigen pensioen te beleggen!
Pensioen3daagse
Deze column maakt deel uit van een serie artikelen over zelf beleggen voor pensioen, dat op morningstar.nl verschijnt in het kader van de Pensioen3daagse. Lees ook:
Pensioen moet je gewoon doen!
Disclaimer - Op verzoek van Morningstar schrijft Greetje Remmerde van pensioendoehetzelf.nl over personal finance met de nadruk op pensioen. Haar columns helpen mensen om betere beslissingen voor hun pensioen te nemen. Meningen en visies in deze artikelen zijn die van de externe partij en niet van Morningstar. Morningstar is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de inhoud. De informatie in dit artikel is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.
